Headstart: Ex-SC Justice Adolfo Azcuna on ‘secret’ reversal of Villanueva’s dismissal order | ANC

Headstart: Paanong ang isang ‘Lihim’ na Pag-uutos ay Nagbanta sa Ating Sistema ng Hustisya?

Sa isang kapana-panabik at nakakagambalang eksklusibong panayam sa programa ng ANC Headstart, ang dating Mahistrado ng Korte Suprema na si Justice Adolfo Azcuna ay naglantad ng isang kaganapan na maaaring magpalago ng agam-agam sa puso ng bawat Pilipino: ang umano’y “lihim” o “secret” na pagbabalik-tanaw sa desisyon ukol sa pagkakaalis sa puwesto ni Sheriff Sherwin Villanueva.

Ang usapin ay hindi lamang tungkol sa isang sheriff na naibalik sa kanyang tungkulin. Ito ay tungkol sa integridad ng ating sistema ng hustisya, sa prinsipyo ng transparency, at sa napakalaking banta ng “back-channel communications” na maaaring gumaling sa mga pundasyon ng ating pagpapahalaga sa batas.

Ang Ugat ng Kontrobersiya: Sino si Sheriff Sherwin Villanueva?

Bago natin talakayin ang “lihim” na pag-uutos, mahalagang balikan kung sino si Sheriff Villanueva at kung bakit siya pinag-uusapan. Ayon sa mga ulat, si Sheriff Sherwin Villanueva ng Muntinlupa ay pinasibak noong 2022 dahil sa mga alegasyon ng malubhang pagpapabaya sa tungkulin. Subalit, sa isang hindi maipaliwanag na pagkakataon, siya ay naibalik sa kanyang posisyon sa pamamagitan ng isang “secret order” na hindi dumaan sa tamang proseso ng pagrerepaso.

Ibig sabihin, habang ang mga ordinaryong mamamayan ay dumadaan sa mabagal ngunit tiyak na mga proseso ng korte, may isang sheriff na tila binigyan ng espesyal na trato.

Ang Babala ni Justice Azcuna: Isang Lagusan Patungo sa Katiwalian

Sa kanyang panayam kay Karen Davila, ipinagtapat ni Justice Azcuna ang kanyang malalim na pag-aalala. Aniya, ang ganitong uri ng “back-channel” o lihim na komunikasyon ay isang “lagusan patungo sa katiwalian.”

Ano ang ibig sabihin nito?

Pag-iwas sa Transparency: Ang bawat desisyon sa hudikatura, lalo na sa pagpapanatili o pag-aalis ng isang empleyado, ay dapat na naitala, naipapaliwanag, at nakabatay sa ebidensya. Ang isang “lihim” na pag-uutos ay sumisira sa prinsipyong ito. Ibinabaon nito ang mga dahilan at motibasyon sa likod ng isang desisyon, na ginagawang imposible para sa publiko na malaman kung ito ba ay makatarungan o may kinikilingan.

Panganib ng Impluwensya at Paboritismo: Kapag ang isang desisyon ay ginawa nang lihim, natural na magtaka ang isipan: Sino ang kumausap? Anong impluwensya ang ginamit? Bakit ito espesyal na kaso? Binubuksan nito ang pinto para sa mga indibidwal na may koneksyon o kapangyarihan na baluktarin ang sistema para sa kanilang personal na kapakanan.

Pagwasak sa Tiwala sa Hudikatura: Ang pinakamalubhang banta ay ang pagguho ng tiwala ng publiko. Ang hudikatura ay ang huling tagapagtaguyod ng hustisya para sa karaniwang mamamayan. Kapag nagsimulang magduda ang mga tao na may isang “lihim na sistema” na nagpapatakbo sa loob, nawawala ang kanilang paniniwala na makakamit nila ang patas na pagtrato sa korte.

Ang Malalim na Isyu: Ang Saligang Batas laban sa “Secret Orders”

Dito pumapasok ang malalim na kaalaman ni Justice Azcuna bilang isang konstitusyonal na eksperto. Ipinunto niya na ang ating Saligang Batas ay may mga probisyon laban sa mga lihim na utos at mga paglabag sa due process.

Ang Seksyon 1, Artikulo III ng Saligang Batas ng 1987 ay nagsasaad:
“Hindi dapat alisan ng buhay, kalayaan, o ari-arian ang sino mang tao nang hindi kaparaanan ng batas…”

Habang ang kaso ni Villanueva ay tungkol sa trabaho, ang prinsipyo ng “due process” ay nalalapat pa rin. Ang due process ay hindi lamang tungkol sa paglilitis sa korte; ito ay tungkol sa patas at tamang pamamaraan. Ang isang lihim na pag-uutos na nagbabalik sa isang pinasibak na empleyado nang walang pampublikong pag-alam o paliwanag ay isang malinaw na paglabag sa diwa ng due process. Ito ay isang aksyon na ginawa nang walang pagsunod sa itinatakda ng batas at patakaran.

Ang Mas Malawak na Implikasyon: Hindi Lamang Ito Isang Isyu ng Korte

Ang babala ni Justice Azcuna ay dapat pakinggan hindi lamang ng mga abogado at hukom, kundi ng bawat mamamayan. Bakit?

Ito ay maaaring mangyari sa anumang ahensya ng gobyerno. Kung magagawa ito sa hudikatura, maaari rin itong mangyari sa mga lokal na pamahalaan, sa mga ahensya ng pagpapatupad ng batas, o sa mga pampublikong ospital. Ang kawalan ng transparency ay isang sakit na maaaring kumalat.

Normalisasyon ng Katiwalian. Kapag ang mga “lihim” na paraan ay naging pamantayan, unti-unting namamanhid ang bayan. Ang isang maliit na paglabag ngayon ay maaaring humantong sa isang malaking eskandalo bukas.

Proteksyon para sa Ordinaryong Mamamayan. Ang mga patakaran at tamang proseso ang siyang pumoprotekta sa karaniwang Juan at Maria laban sa pang-aabuso ng kapangyarihan. Kapag winasak ang mga patakarang ito, ang mga ordinaryong mamamayan ang pinaka-naglalabas.

Ano ang Dapat Gawin? Mga Hamon sa Pagpapanibago

Ang paglalantad ni Justice Azcuna ay isang malakas na panawagan para sa aksyon.

Paghiling ng Transparency: Dapat humiling ang mga organisasyon ng sibilyan at ng media na ilabas ang buong detalye ng kaso ni Villanueva. Ano ang mga dokumento? Sino ang mga taong sangkot? Bakit kinailangan pang gawin ito nang lihim?

Panawagan sa Pamunuan ng Hudikatura: Ang Supreme Court, sa pamumuno ni Chief Justice Alexander Gesmundo, ay dapat magsagawa ng isang masusing imbestigasyon. Dapat linawin kung may naganap na paglabag sa mga panuntunan at patakaran ng hudikatura.

Pag-iingat ng Bawat Kawani: Ang bawat empleyado ng hudikatura at ng gobyerno ay dapat magsilbing tagapagbantay laban sa ganitong mga kasanayan. Ang katapatan ay nagsisimula sa pagtanggi na lumahok o magtakip ng mga hindi makatarungang gawain.

Konklusyon: Isang Pangaral mula sa Isang Alamat ng Batas

Si Justice Adolfo Azcuna ay hindi lamang isang dating mahistrado; siya ay isang living institution sa larangan ng batas sa Pilipinas. Ang kanyang boses ay may bigat at awtoridad. Ang kanyang pagbabala ay hindi isang simpleng puna; ito ay isang malalim na pangaral mula sa isang nagmamalasakit na ama ng batas.

Ang mensahe ay malinaw: Ang hustisya ay hindi dapat ipinagkakait sa mga sulok at sa mga lihim na usapan. Ito ay dapat na ipinagkakaloob sa liwanag, sa harap ng mga mata ng bayan.

Ang kaso ni Sheriff Villanueva ay maaaring isang maliit na butas sa dike, ngunit kung hindi ito mapapansin, maaari itong maging sanhi ng pagguho ng tiwala ng publiko. At kapag nawala ang tiwalang iyon, napakahirap na muling buuin.